Hieronder staan losse teksten over alle mogelijke onderwerpen, korte overdenkingen vaak bij een gebeurtenis of gelezen tekst.
- Om te beginnen met een bespiegeling over spiegelingen.
Het ‘vergeten’ kiesrecht – [31 maart 2023] Zorgen over de staat van de democratie leggen de nadruk op de ‘ kloof tussen politiek en burgers’ alsof in een democratie de politiek niet vooral een zaak en een verantwoordelijkheid van burgers is. Men lijkt het ‘passieve kiesrecht’ vergeten: het recht van de burger om politieke verantwoordelijkheid te dragen.
Gevoelige onderscheidingen – [3 maart 2023] Dit opstel vraagt zich af waar de hedendaagse gevoeligheid voor onderscheidingen die ongelijkwaardigheid beschrijven vandaan komt, en stelt de vraag of hier geen sprake is van overgevoeligheid.
Democratie als orthodoxie (of orthopraxie)? – [4 maart 2023] Ter discussie staat een wetsvoorstel dat het mogelijk moet maken een politieke partij te verbieden die de democratie ondermijnt, in naam van de ware democratie ongetwijfeld. Bijgaand een bespiegeling over dit paradoxale wetsvoorstel.
De magie van het ‘bij de tijd’ zijn – [3 januari 2023] Een natuurlijke tijdsordening (zoals dag en nacht of de seizoenen) kan maatgevend zijn voor het ritme van het leven, maar is ook het vertrekpunt geweest voor een magische duiding van tekenen die vertellen wat de tijd van mensen verlangt, opvallend genoeg tot de dag van vandaag …
Europa tussen aardse en hemelse waarden is een korte beschouwing over (het verlies aan) de betekenis van de christelijke traditie voor de Europese politieke gemeenschap, geschreven vóór de uitbraak van het Coronavirus, en in september 2020 gepubliceerd in Herademing. Tijdschrift voor spiritualiteit en mystiek, 28(2020)109, blzn.20-23.
Onenigheid en waarheidsvinding (31 mei 2016). Waarom streven mensen naar waarheid of naar een onderbouwing van hun standpunt? Omdat er onenigheid is, is het antwoord dat ik in deze tekst geef.
De mens als fabulerend wezen en de openbaarheid (26 december 2015) is een ontwerp voor een inleiding van Omstreden moderniteit dat uiteindelijk niet is gepubliceerd – jammer eigenlijk, want het geeft goed de inzet van dit boek weer.
Het dubbelzinnige streven naar veiligheid (17 augustus 2015) geeft aan dat het menselijk verlangen naar een veilig bestaan niet in alle opzichten opgaat.
De menselijke wreedheid en het gebrek aan mededogen is een korte overdenking bij een opstel van Arnon Grunberg, ‘Het ontslapen woord’, in NRC Handelsblad, maandag 4 mei 2015.
Het hedendaagse geloof in een heilbrengende macht (19 december 2014) verdedigt de stelling dat met het wegebben van het vertrouwen in politiek en godsdienst niet alle geloof en heilsverwachting is verdwenen: zij het met twijfels is het vertrouwen vooral economisch van aard geworden.
Cultuur tussen vrije ontplooiing en functionele ontwikkeling (14 december 2014) vertrekt vanuit de oorspronkelijke idee van het in cultuur brengen van natuur, en schetst twee mogelijke uitwerkingen: cultuur als ontplooiing van talenten, en cultuur die dienstbaar is aan maatschappelijke functies.
Wijsbegeerte tussen spreken en zwijgen (13 september 2014) spreekt (niet) voor zich – is zwijgen voor de wijsgeer geboden?
De kwetsbaarheid van heilige zaken (18 augustus 2014) bespreekt naar aanleiding van een studiebijeenkomst over “aanstootgevende beelden” het probleem van het bestaan van een veelheid en verscheidenheid aan heiligdommen.
Filosofie en (ont)mythologisering (24 juni 2014) vraagt naar de verhouding van de filosofie tot het verhaal (mythe) – ontsnapping of een ander verhaal? – met bijzondere aandacht voor Rousseau’s overpeinzingen als eenzaam wandelaar.
Het moderne mensbeeld (geschreven in december 2013) verdedigt de stelling dat wat de moderne mens onderscheidt niet alleen verwijst naar de homo economicus of de ondernemende mens, maar een grote verscheidenheid van menselijke bestaansvormen.
Morele opvoeding is een bespiegeling naar aanleiding van Nexus 65, met opstellen over de ‘universiteit van het leven’, met pleidooien voor een humanistische opvoeding (geschreven in december 2013).
Het monarchistische beginsel en de tijdsdiagnose bevat het ontwerp (geschreven in november 2013) van een belangrijke gedachte in mijn boek Omstreden moderniteit: het terugbrengen van de politieke orde tot één grondslag of beginsel.
Vestiging van een interpretatiemonopolie gaat in op de vraag: Wat maakt heerschappij mogelijk en vooral de heerschappij van een bepaalde beschrijving van de maatschappij? (16 oktober 2013)
Sacrale, profane en persoonlijke verhalen is een bespiegeling (geschreven op 22 oktober 2012) betreffende de spanning tussen religie en wetenschap in de moderne maatschappij, beginnend bij Arnauld en Nicole (zeventiende eeuw) en eindigend bij Habermas.
‘Framing’ is een korte aantekening geschreven op 1 juli 2011 over vooringenomenheid, vaak aangeduid met de Engelse term framing, die verband houdt met een andere publicatie uit deze tijd over ritueel slachten en vooruitloopt op mijn boek Omstreden moderniteit.
De moderne en de voormoderne mens. Deze tekst is een poging enkele onderscheidingen uit te werken over het mensbeeld van een moderne maatschappij, afgezet tegen de mens in een voormoderne maatschappij. Uiteraard een hachelijke onderneming, maar niettemin mogelijk verhelderend. De tekst is geschreven in oktober 2006.
Spot is een (on)deugd. Deze tekst antwoordt op een discussie gevoerd in NRC Handelsblad in januari en februari 2006 (met bijdragen van onder anderen Ruben Oppenheimer en Sjoerd de Jong) naar aanleiding van de rellen die ontstonden na plaatsing van cartoons over de Islam in de Jyllans-Posten, gemaakt door Flemming Rose. De kwestie is nog steeds actueel.
Soorten van religiekritiek is een eerste verwoording, geschreven 8 augustus 2005, van een onderzoek dat later zal uitmonden in het project ‘Stijlen van religiekritiek’.
Over de cultuur die het leven heilig heeft verklaard is een korte overdenking die aansluit bij een onderwerp dat in eerdere artikelen over het ‘heilige lichaam’ en ‘zelfopoffering’ is uitgewerkt, geschreven 8 november 2004.
Over de demonisering van Pim Fortuyn is een korte bespiegeling over het begrip ‘demonisering’ naar aanleiding van de moord op Pim Fortuyn (6 mei 2002) en de discussie die daarna ontstond over de oorzaken; geschreven op 7 juni 2002.
Verbondenheid en verdraagzaamheid bevat aantekeningen, geschreven op 25-26 januari 1997, ter voorbereiding van mijn bijdrage over tolerantie en solidariteit, later verschenen in Henk Manschot, Theo De Wit (red.), Solidariteit. Filosofische kritiek, ethiek en politiek, Boom, Amsterdam 1999.
Wie is de Messias? Deze tekst (aantekeningen van 7 juni, 6 en 10 september 1996) werkt een aspect van het probleem van de res mixtae, de verwachtingshorizon van een komende verlosser en een dag des oordeels.
De strijd der heiligdommen is een vroege verwoording (18 mei 1994) van wat inmiddels als culture wars bekend staat, en als onderwerp in teksten uit Waarom tolerantie niet de hoogste waarde is terugkomt.