Spinoza | Teksten Politieke Wijsbegeerte

Verdraagzaamheid als grondslag van de politieke gemeenschap. Deze ongepubliceerde tekst (veel te lang en onvoldoende uitgewerkt) uit 1989 neemt het begrip van verdraagzaamheid als uitgangspunt voor een uitvoerige analyse van de Tractatus politicus in het licht van actuele vraagstukken. Ik breng vooral de leer van de verdraagzaamheid in verband met de poging van de vroegmoderne politieke filosofie de zelfopoffering uit te bannen, door het beginsel van zelfbehoud absoluut te stellen.
Wat bedoelt Spinoza met ‘potentia multitudinis’? Deze tekst probeert een idee te weerleggen dat door Antonio Negri de wereld ingestuurd is, te weten dat Spinoza een afwijkend politiek denken ontwikkelt ten gunste van emancipatoire massa’s ten koste van een staatstheorie. Dit is een eenzijdige interpretatie aangezien voor Spinoza de staat weliswaar op de macht van de menigte steunt, maar een eigenstandige zo niet beslissende betekenis voor hem heeft.
De analyse van machtsbetrekkingen en klassenbetrekkingen in de Tractatus Politicus van Spinoza Deze tekst is in 1995 gepubliceerd in Studia Spinozana en is een uitwerking van de de paragrafen 9-11 van hoofdstuk 2 van de Tractatus Politicus. Ik laat zien dat men uit de eenvoudige tweedeling onder iemands macht of recht vallen en in eigen macht of recht staan, tot een driedeling en zelfs zesdeling van maatschappelijke groepen leidt die de politieke dynamiek van een staat bepalen.
Spinoza tussen traditionalistische en moderne maatschappij. Uitwerking van een voordracht gehouden tijdens een door de Vereniging Het Spinozahuis georganiseerde zomercursus “Spinoza: Verlichting en traditie”, 30 juli 2007; uitgeschreven op 1 en 2 augustus 2007, met medeneming van vragen en opmerkingen van de deelnemers aan de cursus.
Het raadsel van de verhouding tussen wetenschap, godsdienst en ethiek, een tekst geschreven in antwoord op de gedachte van Jonathan Israel dat Spinoza tot de radicale Verlichting behoort en derhalve ook een atheïst zou zijn. Spinoza’s natuurlijke theologie blijft echter raadselachtig, zo betoog ik in deze tekst uit april 2007 (niet gepubliceerd maar deels als lezing gebruikt in een reeks van Vereniging Het Spinozahuis).
Kritiek van de doeloorzakelijkheid in de Ethica behandelt een bekend thema: de vraag of Spinoza geheel consequent is in zijn kritiek van de doeloorzakelijkheid uit het aanhangsel bij het eerste deel van de Ethica. In deze kanttekeningen (23 november 2020) bij dit Aanhangsel en de voorwoorden van de delen uit de Ethica ga ik deze vraag nog eens na. Verwarrend is in het bijzonder dat Spinoza geregeld van gezichtspunt wisselt.