Hier vindt de lezer ongepubliceerde teksten of uitgebreide versies van gepubliceerde teksten), geordend per onderwerp: (1) Spinoza, (2) Politieke theologie, (3) Democratie. De titel aan het begin bevat een link naar de tekst (pdf of html). Bij verwijzingen graag de titel vermelden en de vindplaats (URL).
Spinoza
- De analyse van machtsbetrekkingen en klassenbetrekkingen in de Tractatus Politicus van Spinoza Deze tekst is in 1995 gepubliceerd in Studia Spinozana en is een uitwerking van de de paragrafen 9-11 van hoofdstuk 2 van de Tractatus Politicus. Ik laat zien dat men uit de eenvoudige tweedeling onder iemands macht of recht vallen en in eigen macht of recht staan, tot een driedeling en zelfs zesdeling van maatschappelijke groepen leidt die de politieke dynamiek van een staat bepalen.
- Spinoza tussen traditionalistische en moderne maatschappij. Uitwerking van een voordracht gehouden tijdens een door de Vereniging Het Spinozahuis georganiseerde zomercursus “Spinoza: Verlichting en traditie”, 30 juli 2007; uitgeschreven op 1 en 2 augustus 2007, met medeneming van vragen en opmerkingen van de deelnemers aan de cursus.
- Het raadsel van de verhouding tussen wetenschap, godsdienst en ethiek, een tekst geschreven in antwoord op de gedachte van Jonathan Israel dat Spinoza tot de radicale Verlichting behoort en derhalve ook een atheïst zou zijn. Spinoza’s natuurlijke theologie blijft echter raadselachtig, zo betoog ik in deze tekst uit april 2007 (niet gepubliceerd maar deels als lezing gebruikt in een reeks van Vereniging Het Spinozahuis).
Politieke theologie
- Pietas_politiek moreel of religieus Deze tekst uit 2006-2007 is een studie naar het Romeinse, christelijke en moderne begrip van eerbied of vroomheid. De hoofdtekst is een presentatie van het onderzoek, in twee aanhangsels is een aansluitende voordracht en een onderzoeksopzet opgenomen. Deze tekst speelt een sleutelrol in latere publicaties (zoals Democratie als cultus uit 2011), maar is onvoltooid blijven liggen. Titel: Pietas – een politiek, moreel of religieus begrip?
- De verlossing van de geschiedenis bij Jacob Taubes Deze tekst verschijnt in verkorte vorm in mei 2022 in een boek over Messianisme. Ze behandelt aan de hand van het werk van Jacob Taubes de vraag of de toekomstverwachting van een betere maatschappij en van bevrijding van overheersing nog een andere vorm kan aannemen dan het bijdragen aan de wereldlijke politiek, nationaal of bovennationaal. Taubes verdedigt dat een Messiaanse bezieling allereerst moet uitgaan van een innerlijke ervaring van een bevrijding van de geschiedenis als zodanig.
Democratie
- De religieuze dimensie van democratie Bijgaande opstellen schreef ik voor het nummer over democratie van Christendemocratische Verkenningen (december 2012); het eerste deel werd gepubliceerd, de andere twee delen zijn een aanvulling en uitwerking van het eerste deel.
- Een overwinning van de democratie? Deze tekst is een uitgebreide versie van een nog steeds actuele verhandeling over de Nederlandse democratie, geschreven kort na de verkiezingen voor de Tweede Kamer in de herfst van 2012, waarvan stukken destijds als artikelen verschenen.
- Bespreking van Theo de Wit, Godenstrijd in de liberale democratie. Onlangs verscheen in de reeks Annalen van het Thijmgenootschap een uitgebreid en verdiepend opstel van Theo de Wit over de gevaren die de liberale democratie bedreigen. Zijn vertrekpunt is het werk van Carl Schmitt, maar aan de hand van veel andere denkers uit de twintigste eeuw is een rijke tekst ontstaan over de spanningsvelden van de liberale democratie. De inval van Rusland in Oekraïne heeft te meer de actualiteit van het denken van Carl Schmitt duidelijk gemaakt. Naar aanleiding van dit opstel heb ik bijgaande bespreking gemaakt.
- Zeggenschap en medezeggenschap Dit is een korte verhandeling over macht en onmacht van burgers en werknemers in achtereenvolgens de parlementaire democratie en in ondernemingen met een ondernemingsraad. Deze tekst (eerste versie: 17 januari 2019, nadien bijgewerkt) is voortgekomen uit de gesprekken die plaatsvonden ter voorbereiding van het project ‘Wie is de baas?’, een samenwerkingsverband tussen het Democratisch Laboratorium (Radboud Universiteit Nijmegen) en OR-Coach (een bedrijf dat trainingen verzorgt voor leden van medezeggenschapsraden).