Waarom tolerantie niet de hoogste waarde kan zijn

Bij Damon verscheen Marin Terpstra en Theo de Wit: Waarom tolerantie niet de hoogste waarde kan zijn. Over de omgang met heilige zaken (2019)
Zijn wij intoleranter aan het worden? De gevoeligheid van mensen voor afwijkende meningen of manieren van leven is zeker sterker geworden. De laatste twee decennia verschijnt in vele publieke debatten over de befaamde Nederlandse ‘tolerantie’ al snel de vraag naar de grenzen van de tolerantie, en naar de vraag wat belangrijker is dan tolerantie. Het denken over deze grenzen daagt ons uit onder woorden te brengen wat de hoogste waarden van onze samenleving zijn. Tolerantie is één manier van omgaan met wat voor mensen heilig of onaantastbaar is, en kan daarom zelf niet de hoogste waarde van een samenleving kan zijn. Samen leven berust immers op een onderscheid tussen wat wel en wat niet getolereerd kan worden. Dat vereist een maatstaf en dus een hogere waarde dan tolerantie. Kortom, tolerantie is een secundaire deugd, niet de hoogste maar een afgeleide waarde. Wij kunnen de moeite en de last van tolerantie opbrengen omdat wij het eens zijn over wat er door tolerantie beschermd wordt, bijvoorbeeld het vrije politieke debat, de ‘open samenleving’, de morele autonomie of eenvoudigweg de lieve vrede. Die waarden of ‘heilige zaken’ markeren tevens de grenzen van tolerantie.
Wij werken in dit boek toe naar een  begrip van tolerantie dat aansluit bij de erkenning van een verscheidenheid aan heilige zaken. Deze verscheidenheid vereist dat we het oude begrip (tolerantie als het gedogen van afwijkingen) niet langer kunnen gebruiken. Maar ook het nu gangbare liberale, formele begrip van tolerantie voldoet niet. Dat herleidt alles waar mensen aan gehecht zijn en waaraan zij een hogere waarde toekennen tot een stijl van leven en tot zaken waarvoor zij ‘kiezen’, wat iedereen vrij moet staan. Heilige zaken of hogere waarden kunnen echter niet zomaar tot vrijblijvende voorkeuren teruggebracht worden.
Dit boek gaat over de omgang met deze onenigheid en richt zich vooral kritisch tegen degenen die tolerantie of vrijheid tot hoogste waarde verheffen en daarom  in tegenspraken terecht komen. Dit boek is ook in een ander opzicht bijzonder. Wij geven ons er rekenschap van dat het begrip tolerantie wortelt in een geschiedenis waarin godsdienst en politiek op alle mogelijke wijze met elkaar vervlochten zijn. De historische dimensie in dit boek is dus onontbeerlijk voor een begrip van de huidige discussie over tolerantie.

Inhoudopgave

Inleiding

Deel I: De verhouding tussen de politieke macht en de ‘heilige’ zaken van een samenleving

  1. De politieke theologie van een potestas indirecta
  2. Kritiek van de monotheïstische waarheidsaanspraak. Naar een ‘reflectieve ritualiteit’
  3. De laïcité als toverbal. Het Franse denken over religie en politiek

Deel II: Transformatie en voortzetting van vragen en motieven die eerder een religieus of theologisch antwoord kregen

  1. Dies Irae. De secularisering van het Laatste Oordeel
  2. Van vox Dei naar vox populi: een secularisering van de stem?
  3. Wie oordeelt in geval van onenigheid? Een politiek-theologische reflectie over conflict

Deel III: De omgang van de moderne samenleving met de verhalen waarin haar heilige zaken aan de orde komen

  1. Het zwijgen der theologen. Overwegingen bij de wijsgerige vraag van de ‘politieke theologie’
  2. Waarom tolerantie niet onze hoogste waarde kan zijn
  3. Tussen het waarheidsregime en de onverschilligheid. Over fundamentalisme, tolerantie en hypocrisie
  4. De publieke ruimte: geluidsversterker of bliksemafleider? Over de omgang met (anti-)-religieuze diversiteit
  5. Pro Patria mori. De actualiteit van een politiek-theologisch vraagstuk

Verantwoording

Recensies door