Bij Damon verscheen een nieuw boek, geschreven met Theo de Wit: Waarom tolerantie niet de hoogste waarde kan zijn. Over de omgang met heilige zaken.
Zijn wij intoleranter aan het worden? De gevoeligheid van mensen voor afwijkende meningen of manieren van leven is zeker sterker geworden. De laatste twee decennia verschijnt in vele publieke debatten over de befaamde Nederlandse ‘tolerantie’ al snel de vraag naar de grenzen van de tolerantie, en naar de vraag wat belangrijker is dan tolerantie. Het denken over deze grenzen daagt ons uit onder woorden te brengen wat de hoogste waarden van onze samenleving zijn. Tolerantie is één manier van omgaan met wat voor mensen heilig of onaantastbaar is, en kan daarom zelf niet de hoogste waarde van een samenleving kan zijn. Samen leven berust immers op een onderscheid tussen wat wel en wat niet getolereerd kan worden. Dat vereist een maatstaf en dus een hogere waarde dan tolerantie. Kortom, tolerantie is een secundaire deugd, niet de hoogste maar een afgeleide waarde. Wij kunnen de moeite en de last van tolerantie opbrengen omdat wij het eens zijn over wat er door tolerantie beschermd wordt, bijvoorbeeld het vrije politieke debat, de ‘open samenleving’, de morele autonomie of eenvoudigweg de lieve vrede. Die waarden of ‘heilige zaken’ markeren tevens de grenzen van tolerantie.
Wij werken in dit boek toe naar een begrip van tolerantie dat aansluit bij de erkenning van een verscheidenheid aan heilige zaken. Deze verscheidenheid vereist dat we het oude begrip (tolerantie als het gedogen van afwijkingen) niet langer kunnen gebruiken. Maar ook het nu gangbare liberale, formele begrip van tolerantie voldoet niet. Dat herleidt alles waar mensen aan gehecht zijn en waaraan zij een hogere waarde toekennen tot een stijl van leven en tot zaken waarvoor zij ‘kiezen’, wat iedereen vrij moet staan. Heilige zaken of hogere waarden kunnen echter niet zomaar tot vrijblijvende voorkeuren teruggebracht worden.
Dit boek gaat over de omgang met deze onenigheid en richt zich vooral kritisch tegen degenen die tolerantie of vrijheid tot hoogste waarde verheffen en daarom in tegenspraken terecht komen. Dit boek is ook in een ander opzicht bijzonder. Wij geven ons er rekenschap van dat het begrip tolerantie wortelt in een geschiedenis waarin godsdienst en politiek op alle mogelijke wijze met elkaar vervlochten zijn. De historische dimensie in dit boek is dus onontbeerlijk voor een begrip van de huidige discussie over tolerantie.