De wending naar de politiek. Een studie over het gebruik van de begrippen ‘potentia’ en ‘potestas’ door Spinoza in het licht van de verhouding tussen ontologie en politieke theorie, uitgegeven in eigen beheer, Nijmegen 1990.
Destijds in juni 1990 heb ik mijn proefschrift in eigen beheer uitgegeven, en dus slechts in geringe oplage. Er zijn nog wel exemplaren antiquarisch te koop. Het lijkt mij echter dat op mijn website mijn proefschrift niet mag ontbreken. De tekst staat nu volledig onder ‘Overige teksten –> Proefschrift’: je kunt per paragraaf de tekst lezen, De tekst heb ik ongewijzigd overgenomen, met slechts stilistische verbeteringen. Mijn proefschrift bevat al veel van de problematiek die ik in latere publicaties heb uitgewerkt, maar is niettemin ook in menig opzicht gebrekkig.
De ondertitel geeft de aard van dit promotie-onderzoek aan: een nauwkeurige tekstlezing van Spinoza’s geschriften wat betreft zijn gebruik van deze twee begrippen van macht of vermogen, potentia en potestas. Aanleiding was vooral de stelling van Antonio Negri in zijn L’anomalia selvaggia. Saggio su potere e potenza in Baruch Spinoza (1981) dat Spinoza een begrip van potentia keert tegen alle gevestigde macht. Ik probeer aan te tonen dat dit niet opgaat aangezien Spinoza veel hoop heeft dat een bestendige politieke macht heilzaam is voor de vrijheid van denken (en dus geenszins een vorm van potestas afwijst), maar dat niettemin beide begrippen wel in een spanningsverhouding staan, waarin zij als het ware elkaar problematiseren. Belangrijk in dit proefschrift is bovenal het contrast tussen twee benaderingen van macht: een emancipatoir vertoog dat de vrije ontwikkeling van vermogens voorop stelt en een vertoog over de werkelijkheid als veld van (strijdige) krachten. Ook is er veel aandacht voor Spinoza’s polemiek met godsdienstige voorstellingen (van de wereld en van de politiek), die vooruitloopt op de latere Verlichting, maar in het licht van de tweede benadering ook laat zien waarom bij Spinoza de emancipatoire benadering het wint van die van het krachtenspel. Hier speelt ook een spanning tussen absolute en geordende macht een grote rol. De Inleiding en de Nabeschouwing bieden bovenal een verkorte toegang tot het proefschrift, dat zelf vooral van belang is voor degenen die voor de details gaan.